Mahabharata: ભગવાન કૃષ્ણએ જે પણ કરતા તેની પાછળ એક હેતુ હતો. મહાભારતમાં પણ એવી ઘણી વાર્તાઓ છે જ્યાં લોકો ભગવાન કૃષ્ણના કાર્યોને સમજી શક્યા નથી. પરંતુ પાછળથી લોકો સમજી ગયા કે શ્રી કૃષ્ણ શું વિચારી આમ કરતા.આવી જ કથા જરાસંધ વિશે પણ છે. જરાસંધ શ્રી કૃષ્ણના મામા કંસના સસરા હતા. આ કારણે તે તેમને દરેક રીતે મદદ કરતા હતા. શ્રી કૃષ્ણએ કંસને માર્યા પછી, તેમને સૌથી વધુ પરેશાન કરનાર વ્યક્તિ જરાસંધ હતી. તેણે કૃષ્ણ અને બલરામને મારવા માટે મથુરા પર 18 વાર હુમલો કર્યો હતો.
જરાસંધે જ્યારે પણ કૃષ્ણ પર હુમલો કર્યો ત્યારે તેને હારનો સામનો કરવો પડ્યો. પરંતુ તે પછી તે સૈન્ય એકત્ર કરતો અને પોતાની સાથે એવા રાજાઓને સામેલ કરતો કે જેઓ શ્રી કૃષ્ણની વિરુદ્ધ હતા. તે પછી તે ફરીથી હુમલો કરતો. દરેક વખતે શ્રી કૃષ્ણ આખી સેનાને મારી નાખતા ,પરંતુ જરાસંધને એકલો છોડી દેતા કે જવા દેતા..કૃષ્ણના મોટા ભાઈ બલરામને આ વિચિત્ર લાગ્યું. અંતે, એક યુદ્ધ પછી, બલરામ હવે પોતાના પર નિયંત્રણ રાખી શક્યા નહીં અને શ્રી કૃષ્ણને પૂછ્યું, “વારંવાર પરાજિત થયા પછી, જરાસંધ પૃથ્વીના ખૂણેખૂણેથી દુષ્ટો સાથે જોડાય છે અને આપણા પર હુમલો કરે છે અને તમે આખી સેનાને મારી નાખો છો પણ વાસ્તવિક ગુનેગારને એકલા છોડી દો. આવું કેમ છે?”
ત્યારે શ્રી કૃષ્ણએ હસીને બલરામને સમજાવ્યું, “હે ભાઈ, હું જાણીજોઈને વારંવાર જરાસંધ છોડી રહ્યો છું જેથી કરીને જરાસંધ આખી પૃથ્વીના દુષ્ટ લોકોને આકર્ષિત કરી શકે અને મારી સામે યુદ્ધ કરે જેથી હું એક જગ્યાએ રહીને પૃથ્વીના તમામ દુષ્ટોને સરળતાથી મારી શકું. નહીં તો મારે આખી પૃથ્વી પર ફરવું પડશે. આ દુષ્ટ લોકોને મારવાનું મારું કાર્ય ખૂબ જ સરળ થઈ ગયું છે. જરાસંધ.” શ્રી કૃષ્ણએ કહ્યું, “જ્યારે હું બધા દુષ્ટોને મારી નાખીશ. ત્યારે હું આને છેલ્લે મારીશ, ભાઈ ચિંતા ન કરો.”
જરાસંધનો જન્મ કેવી રીતે થયો?
નમિતા ગોખલેના પુસ્તક ‘મહાભારતઃ ફોર ધ ન્યૂ જનરેશન’ અનુસાર જરાસંધના જન્મની વાર્તા પણ ખૂબ જ રસપ્રદ હતી. તે મગધના રાજા બૃહદ્રથનો પુત્ર હતો. બૃહદ્રથને બે પત્નીઓ હતી. બંનેને કોઈ સંતાન ન હતું અને તેનાથી બૃહદ્રથ ખૂબ જ દુઃખી થયા. તે પોતાનું રાજ્ય છોડીને તપસ્યા માટે જંગલમાં ગયો. બંને પત્નીઓ પણ સાથે ગઈ, જે જોડિયા બહેનો હતી. જંગલમાં તે એક ઋષિને મળ્યો, જેઓ તેમની ભક્તિથી એટલા પ્રસન્ન થયા કે તેમણે બૃહદ્રથને વરદાન સાથે એક માયાવી કેરી આપી કે જ્યારે તેની પત્ની તેને ખાશે, ત્યારે તેને પુત્ર થશે. રાજા એક સરળ અને ન્યાયી વ્યક્તિ હતો. તેણે ફળના બે સરખા ભાગ કર્યા અને તેની બે પ્રિય રાણીઓને એક-એક ટુકડો આપ્યો.
બે ભાગમાં જન્મેલું બાળક
કેરીઓ ખાધા પછી રાજાની બંને પત્નીઓ ગર્ભવતી થઈ, પરંતુ બાળકોના જન્મ પછી રાજાની ખુશી ભયમાં ફેરવાઈ ગઈ. બંને રાણીઓએ એક આંખ, એક હાથ, એક પગ વગેરેથી અડધા બાળકોને જન્મ આપ્યો હતો.રાત્રે જ્યારે રાણીઓ સૂતી હતી ત્યારે દાયણ બંને અડધા બાળકોને કાળા કપડામાં લપેટીને શહેરના દરવાજાની બહાર રાખી આવી. તે જ રાત્રે જરા નામનો રાક્ષસ ખોરાકની શોધમાં ભટકી રહ્યો હતો. તેની નજર બાળકો પર પડી. તેણે બંને બાળકોને ઉપાડતાં જ તેઓ ચમત્કારિક રીતે એક થઈ ગયા હતા. આંખથી આંખ, હાથથી હાથ, પગથી પગ. હવે ઝારાના હાથમાં એક સુંદર અને સ્વસ્થ બાળક હતું. ઝારાને તેની આંતરિક શક્તિઓથી ખબર પડી કે આ બાળક રાજા બૃહદ્રથનું છે. બાળકને મારવાને બદલે, તેણે તેને રાજાને પરત કરવાનું નક્કી કર્યું. જરા રાજા બૃહદ્રથ પાસે ગયો અને સમગ્ર ઘટના સંભળાવી. રાજા અતિ આનંદિત થયો અને તેણે તેના પુત્રનું નામ જરાસંધ રાખવાનું નક્કી કર્યું, જેનો અર્થ થાય છે “જેની સાથે જરા જોડાયો છે.
ભીમ અને અર્જુને પડકાર આપવાનું નક્કી કર્યું
વનવાસમાંથી પાછા ફર્યા પછી, પાંડવોએ ઈન્દ્રપ્રસ્થને પોતાની રાજધાની બનાવી અને એક ભવ્ય મહેલ બનાવ્યો. પાંડવોની નવી રાજધાની જોવા આવેલા નારદ મુનિએ યુધિષ્ઠિરને ‘રાજસૂય યજ્ઞ’ કરવાની સલાહ આપી. નારદ ઋષિના ગયા પછી, યુધિષ્ઠિરે તેમના ભાઈઓ અને કૃષ્ણની સલાહ લીધી. કૃષ્ણએ કહ્યું, “એક રાજા છે જેને હરાવવા મુશ્કેલ હશે. તેનું નામ જરાસંધ છે, જે ગિરિવરાજમાં શાસન કરે છે. મારા મામા કંસના લગ્ન જરાસંધની પુત્રીઓ સાથે થયા હતા. કંસને મારવાને કારણે તે મને પોતાનો દુશ્મન માને છે. મેં 18 વખત યુદ્ધમાં જરાસંધનો સામનો કર્યો છે. જરાસંધના કારણે જ અમારે મકવરથી ભાગવું પડ્યું.” કૃષ્ણની વાત સાંભળીને યુધિષ્ઠિરે રાજસૂય યજ્ઞ કરવાનો વિચાર છોડી દેવાનું મન બનાવ્યું. પરંતુ ભીમ અને અર્જુન જરાસંધને પડકારવાની તરફેણમાં હતા. આખરે, એવું ન લાગ્યું હોવા છતાં, યુધિષ્ઠિર તેમની વિનંતી માટે સંમત થયા.
અર્જુન, ભીમ અને કૃષ્ણ જરાસંધ સામે લડવા ગયા
યુધિષ્ઠિર સંમત થયા પછી, કૃષ્ણ, અર્જુન અને ભીમ મગધ ગયા. ત્રણેય સરયુ નદી પાર કરી, મિથિલામાંથી પસાર થઈ અને પછી ગંગા નદી પાર કરીને મગધ પહોંચ્યા. જરાસંધની રાજધાની પહોંચતા પહેલા, તેઓએ પોતાની જાતને સ્નાતકોનો વેશ ધારણ કર્યો, એટલે કે બ્રાહ્મણ વિદ્યાર્થીઓ જેમણે હમણાં જ તેમનું શિક્ષણ પૂર્ણ કર્યું છે. નગરવાસીઓએ તેમને જોયા અને તેઓ કોણ છે તે અંગે આશ્ચર્ય સાથે એકબીજા સાથે ફફડાટ બોલાવ્યો. વેશમાં આવેલા પાંડવો અને કૃષ્ણ જરાસંધના મહેલમાં મુખ્ય દરવાજેથી નહીં પણ ચતુરાઈથી દિવાલ પર ચઢીને પ્રવેશ્યા. અંદર આવીને તેણે રાજાને મળવાની માંગણી કરી. જરાસંધ તેની પ્રાર્થનામાં મગ્ન હતો. પરંતુ તેમણે મહેમાનોને નાસ્તો કરવા નિર્દેશ આપ્યો અને તેમને રાહ જોવાની વિનંતી કરી. મહેમાનોએ નાસ્તો કરવાનો ઇનકાર કર્યો અને અધીરાઈથી રાહ જોવા લાગ્યા.
જરાસંધ ભીમ સાથે યુદ્ધ કરવા તૈયાર થયો
જરાસંધ મધ્યરાત્રિ પછી તેમની પૂજામાંથી જાગી ગયો અને ત્રણેય તરફ જોઈને પૂછ્યું – તમારા શરીર વિદ્યાર્થીઓ અને પૂજારીઓ જેવા નરમ નથી લાગતા. તમારા ખભા પર ધનુષ્યના વજનના ચિહ્નો છે. તમે શસ્ત્રોનો ઉપયોગ કરતા લોકો જેવા લાગો છો. છેવટે, તમે ત્રણ કોણ છો? આના પર કૃષ્ણએ કહ્યું, “હકીકતમાં અમે તમારા દુશ્મનો છીએ. હું કૃષ્ણ છું અને આ પાંડવ ભાઈઓ અર્જુન અને ભીમ છે. અમે તમને પડકાર આપીએ છીએ, તમે અમારામાંથી જેની ઈચ્છો તેની સાથે યુદ્ધ કરી શકો છો.” જરાસંધે તેની સામે તિરસ્કારપૂર્વક જોયું અને ઠેકડી ઉડાવતા કહ્યું, “હું તને અઢાર વખત હરાવ્યો છું અને ફરી તારી સાથે લડવા તૈયાર નથી. અર્જુન હજુ પણ બાળક જેવો જ લાગે છે. માત્ર ભીમ જ મારી સાથે સ્પર્ધા કરી શકે તેટલો મોટો અને શક્તિશાળી છે. હું તેની સાથે જ લડીશ.”
ભીમ અને જરાસંધ વચ્ચેની લડાઈ 14 દિવસ સુધી ચાલી.
ભીમ અને જરાસંધ વચ્ચે કુસ્તીનો મુકાબલો શરૂ થયો. બંનેએ એકબીજાનું મૂલ્યાંકન કર્યું. ભીમે જરાસંધ પર કૂદકો માર્યો અને તેને નીચે પછાડવાનો પ્રયાસ કર્યો, પરંતુ તે સરળતાથી બચી ગયો. દિવસ-રાતની પરવા કર્યા વિના બંને 14 દિવસ સુધી લડતા રહ્યા. પછી ભીમે રમત રમવાનું શરૂ કર્યું. જરાસંધ થાકવા લાગ્યો કે તરત જ ભીમે તેને હવામાં ઊંચકીને સો વાર કાંત્યો અને તેને જમીન પર પછાડી દીધો. આ પછી ભીમે તેને ફરીથી પકડી લીધો અને જરાસંધનું શરીર બે ભાગમાં વહેંચાઈ ગયું ત્યાં સુધી તેના પગ જોરશોરથી ખેંચતો રહ્યો. કૃષ્ણ અને અર્જુને આશ્ચર્ય સાથે જોયું કે રાજા મધ્યથી બે ભાગમાં વહેંચાયેલો છે. જો કે, બંને ભાગો ચમત્કારિક રીતે એકબીજા તરફ પાછા ખેંચાયા, લોહી, ચામડી અને સ્નાયુઓ ફરી એક થઈ ગયા અને જરાસંધ ફરીથી ઉભો થયો.
આ રીતે ભીમે જરાસંધનો વધ કર્યો
આ જોઈને કૃષ્ણ આખો મામલો સમજી ગયા. તેણે નજીકના ઝાડમાંથી એક પાંદડું તોડ્યું. ભીમનું ધ્યાન આકર્ષિત કરીને, તેણે પાનને ફાડીને બે ભાગો કર્યા અને બંને ટુકડાઓ વિરુદ્ધ દિશામાં ફેંકી દીધા. ભીમ સમજી ગયો કે કૃષ્ણ તેને શું કહેવા માંગે છે. પોતાની બધી તાકાત એકઠી કરીને તેણે ફરી એકવાર જરાસંધ પર હુમલો કર્યો. ભીમે તેના પગ પકડીને અડધા ફાડી નાખ્યા. પછી જરાસંધના ખંડિત શરીરના બંને ભાગો એકબીજાથી બને તેટલા દૂર ફેંકી દેવામાં આવ્યા. તેના શરીરના બંને ભાગોમાં થોડીવાર માટે દુ:ખાવો અનુભવાયો અને પછી ઠંડી પડી ગઈ. આ રીતે સૌથી શક્તિશાળી રાજા જરાસંધનું મૃત્યુ થયું.
જો જરાસંધ મહાભારતમાં હોત તો શું થાત?
જો મહાભારતના યુદ્ધમાં જરાસંધ હોત તો પરિણામ અલગ જ આવી શક્યું હોત. પરંતુ શ્રી કૃષ્ણ જાણતા હતા કે મહાભારતનું યુદ્ધ થવાનું છે. તેથી, તેણે મહાન યોદ્ધાઓમાંના એક જરાસંધને ખતમ કરવાનો માર્ગ વિચાર્યો હતો. કારણ કે જરાસંધને બીજી કોઈ રીતે મારી શકાય તેમ ન હતો. કારણ કે બે ટુકડા થયા પછી પણ, જ્યારે એક સાથે જોડાય ત્યારે તે જીવંત પાછું આવે છે. આથી વિરુદ્ધ દિશામાં ફેંકાઈ જવાને કારણે તેના શરીરના ટુકડા ફરી મળી શક્યા ન હતા.