એજ્યુકેશન લોન, ઇન્ટર્નશિપ, નવી સ્કીમ… વિદ્યાર્થીઓ બજેટમાંથી શું અપેક્ષા રાખી શકે? અગાઉની જાહેરાતોથી સમજો

એજ્યુકેશન લોન, ઇન્ટર્નશિપ, નવી સ્કીમ… વિદ્યાર્થીઓ બજેટમાંથી શું અપેક્ષા રાખી શકે? અગાઉની જાહેરાતોથી સમજો

કોઈપણ સરકારના બજેટમાં શિક્ષણ, કૌશલ્ય વિકાસ અને રોજગાર પ્રાથમિકતાઓમાં હોય છે. મોદી સરકાર 3.0 ના પ્રથમ બજેટમાં, ઉત્પાદન ક્ષેત્રમાં કૌશલ્ય તાલીમ, ઇન્ટર્નશીપ, વધારાની રોજગારીની તકો પ્રદાન કરવા માટે નવા પગલાં લેવામાં આવ્યા હતા. વિદ્યાર્થીઓ માટે લોનની સુવિધા સરળ બનાવવાની જાહેરાત કરવામાં આવી હતી. આમાંથી ઘણી યોજનાઓ ટ્રેક પર છે અને ઘણી પાઇપલાઇનમાં છે. હવે બજેટ 2025નો વારો છે.

શિક્ષણનું બજેટ ક્યારે હતું?
વર્ષ 2024 2023 2022
શિક્ષણ બજેટ રૂ. 121117.77 કરોડ રૂ. 112899.47 કરોડ રૂ. 104277.72 કરોડ
શાળા શિક્ષણ બજેટ રૂ. 73008 કરોડ રૂ. 68804.85 કરોડ રૂ. 63449.37 કરોડ
ઉચ્ચ શિક્ષણનું બજેટ રૂ. 47619 કરોડ રૂ. 44,094.62 કરોડ રૂ. 40828.35 કરોડ

પીએમ વિદ્યાલક્ષ્મી યોજનામાંથી વિદ્યાર્થી લોન
કેન્દ્રીય બજેટ 2024માં ઉચ્ચ શિક્ષણ માટે 10 લાખ રૂપિયા સુધીની લોન માટે નાણાકીય સહાય આપવાની જાહેરાત કરવામાં આવી હતી. આ યોજનાને કેબિનેટ દ્વારા 6 નવેમ્બર 2024 ના રોજ મંજૂરી આપવામાં આવી છે અને આ યોજના માટે એક નવું પોર્ટલ પણ તૈયાર કરવામાં આવ્યું છે. નવી કેન્દ્રીય યોજના ‘પીએમ વિદ્યાલક્ષ્મી’માં એજ્યુકેશન લોન માટે કોઈ ઉચ્ચ મર્યાદા નથી. જ્યાં સુધી લોન પર ચૂકવવામાં આવતા વ્યાજ પર છૂટનો સંબંધ છે, તેના માટે 10 લાખ રૂપિયાની ઉપલી મર્યાદા નક્કી કરવામાં આવી છે.

એક લાખ આશાસ્પદ વિદ્યાર્થીઓને વ્યાજમાં છૂટનો લાભ મળશે. વિદ્યાર્થીઓને ગેરેંટર વિના એજ્યુકેશન લોન મળશે અને વિદ્યાર્થીએ 1 લાખ રૂપિયા, 10 લાખ રૂપિયા કે તેનાથી વધુની લોન લીધી હોય તો તેણે કંઈપણ ગીરવે રાખવાની જરૂર રહેશે નહીં. દર વર્ષે 22 લાખ વિદ્યાર્થીઓ લોન માટે પાત્ર બનશે.

વન નેશન વન સબ્સ્ક્રિપ્શનના લાભો
સંશોધન અને ઈનોવેશન માટે મિકેનિઝમ બનાવવાનું વચન પણ પૂરું થઈ રહ્યું છે. સરકારે વિદ્યાર્થીઓ, શિક્ષકો અને સંશોધકો માટે નવેમ્બર 2024માં નવી કેન્દ્રીય યોજના વન નેશન વન સબસ્ક્રિપ્શન (ONOS) લાગુ કરવાનો પણ નિર્ણય લીધો છે. આ નિર્ણય દેશની લગભગ 6300 સરકારી ઉચ્ચ શિક્ષણ સંસ્થાઓના 1.8 કરોડ વિદ્યાર્થીઓ, અધ્યાપકો, સંશોધકો અને વૈજ્ઞાનિકો માટે છે. ઇન્ટરનેશનલ લેવલ પર શું રિસર્ચ થઇ રહ્યું છે તેની માહિતી માત્ર એક ક્લિક પર મળી જશે. હાલમાં, નવી યોજનામાં 30 મોટા આંતરરાષ્ટ્રીય જર્નલ પ્રકાશકોનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે, જેઓ મહત્વપૂર્ણ સંશોધન પત્રો પ્રકાશિત કરે છે. આ માટે 6000 કરોડ રૂપિયાનું જંગી બજેટ રાખવામાં આવ્યું છે.

ઇન્ટર્નશિપ અને ITI
સરકારે દેશની ટોચની 500 કંપનીઓમાં આગામી 5 વર્ષમાં 1 કરોડ યુવાનોને ઇન્ટર્નશિપની તકો પૂરી પાડવાનું વચન આપ્યું હતું. જેમાં દર મહિને રૂ.5 હજારનું ઇન્ટર્નશીપ ભથ્થું અને રૂ.6 હજારની એકમ સહાય આપવાની વાત છે. યુજીસીએ ઈન્ટર્નશીપને લઈને ઘણી પહેલ કરી છે, પરંતુ આ યોજના હજુ સુધી સંપૂર્ણ રીતે અમલમાં આવવાની બાકી છે. તેવી જ રીતે, એક હજાર ITI એટલે કે ઔદ્યોગિક તાલીમ સંસ્થાઓને કૌશલ્ય શિક્ષણ માટે ‘હબ એન્ડ સ્પોક મોડલ’માં અપગ્રેડ કરવાની બાકી છે.

PLFSના ડેટા અનુસાર, જુલાઈ-સપ્ટેમ્બર દરમિયાન શહેરી વિસ્તારોમાં બેરોજગારીનો દર 6.4% હતો. વાર્ષિક સામયિક લેબર ફોર્સ સર્વે અનુસાર, 2023-24માં બેરોજગારીનો દર 3.2% હતો. પીએમ ઈન્ટર્નશિપ સ્કીમની જાહેરાત ગયા બજેટમાં કરવામાં આવી હતી. તેનું પાયલોટ 3 ઓક્ટોબરે શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું, પરંતુ તેનું ઔપચારિક પ્રક્ષેપણ હજુ થયું નથી. બજેટમાં જાહેર કરાયેલી 3 રોજગાર સાથે જોડાયેલ પ્રોત્સાહક યોજનાઓ પણ હજુ શરૂ થઈ નથી. શ્રમ મંત્રાલય આ માટે કેબિનેટની મંજૂરીની રાહ જોઈ રહ્યું છે.

‘હવે માત્ર સ્નાતકો પૂરતા નથી, કૌશલ્ય માટે બજેટ જરૂરી’
શિક્ષણવિદ અને ડીયુ કોલેજના ભૂતપૂર્વ પ્રિન્સિપાલ ડૉ. એસ.કે. ગર્ગ કહે છે કે ‘યુવાનો માટે ઈન્ટર્નશિપ અને રોજગારલક્ષી અભ્યાસક્રમો અંગે કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા કરવામાં આવેલી જાહેરાતોને પૂર્ણપણે અમલમાં મૂકવા માટે બજેટની કોઈ કમી હોવી જોઈએ નહીં. હવે માત્ર સામાન્ય સ્નાતક હોવું પૂરતું નથી. કેન્દ્રીય યુનિવર્સિટીઓ અને સરકારી સહાયિત સંસ્થાઓમાં વધુ કૌશલ્ય આધારિત અભ્યાસક્રમો ભણાવવામાં આવે તે જરૂરી છે. આ માટે સરકારની મદદની જરૂર પડશે. જો આ અભ્યાસક્રમો સેલ્ફ ફાઇનાન્સિંગ મોડમાં ચલાવવામાં આવે તો ફી વધારે છે અને ગરીબ વિદ્યાર્થીઓ માટે કોર્સ કરવો મુશ્કેલ બની જાય છે