26 ડિસેમ્બર 2024 ની રાત્રે, ભારતે તેનો એક અનોખો રત્ન ગુમાવ્યો. જ્યારે બે વખત (2004-2014) દેશના વડાપ્રધાન રહી ચુકેલા અનુપમ અર્થશાસ્ત્રી ડૉ.મનમોહન સિંહે 92 વર્ષની વયે અંતિમ શ્વાસ લીધા હતા. ભારતના પીએમ જે અર્થશાસ્ત્રની દુનિયામાં એક તેજસ્વી સિતારો હતા. જેમની નીતિઓએ ન માત્ર ભારતની ડહોળતી અર્થવ્યવસ્થાને સંચાલિત કરી પરંતુ તેને મજબૂત કરવા માટે પણ કામ કર્યું. આખો દેશ તેમને ભાવુક શ્રદ્ધાંજલિ આપી રહ્યો છે. 7 દિવસનો રાજ્ય શોક જાહેર કરવામાં આવ્યો છે. પરંતુ શું તમે ક્યારેય વિચાર્યું છે કે શા માટે મનમોહન સિંહે અર્થશાસ્ત્રનો રસ્તો પસંદ કર્યો?
જ્યારે મનમોહન સિંહને પોતાનું ઘર છોડવું પડ્યું હતું
જ્યારે ભારત અને પાકિસ્તાનનું વિભાજન થયું ત્યારે મનમોહન 15 વર્ષના હતા. મનમોહન સિંહ જ્યાં જન્મ્યા હતા તે ગામ (નાપંજા) પાકિસ્તાનનો ભાગ બની ગયું. તેમણે તેમના આખા પરિવાર સાથે પોતાનું ઘર છોડવું પડ્યું.
શાળાએ રેકોર્ડ જાળવી રાખ્યો હતો
ખૂબ જ ગરીબ ખેડૂત પરિવારમાંથી આવતા, મનમોહને તેનું પ્રારંભિક શિક્ષણ તે જ ગામની પ્રાથમિક શાળામાંથી મેળવ્યું હતું. 2004 માં, જ્યારે મનમોહન સિંહ પ્રથમ વખત ભારતના વડા પ્રધાન બન્યા, ત્યારે એક અમેરિકન પત્રકાર સાથેના ઇન્ટરવ્યુ દરમિયાન, તેમને ખબર પડી કે 60 વર્ષ પછી પણ શાળાએ તેમનો શૈક્ષણિક રેકોર્ડ સાચવી રાખ્યો છે. ડૉ.સિંઘ આ સાંભળીને એકદમ આશ્ચર્યચકિત થઈ ગયા.
મનમોહન સિંહ અર્થશાસ્ત્રી કેમ બન્યા?
લગભગ 20 વર્ષ પહેલા અમેરિકન પત્રકાર ચાર્લી રોઝને આપેલા આ જ ઈન્ટરવ્યુમાં મનમોહન સિંહે અર્થશાસ્ત્ર પસંદ કરવાનું કારણ આપ્યું હતું. તેમણે કહ્યું હતું કે, ‘હું 15-16 વર્ષનો હતો ત્યારથી મારી આસપાસની ગરીબી જોઈને ખૂબ મૂંઝવણમાં રહેતો હતો. શાળામાં મીનુ મસાનીનું પુસ્તક ‘આપણું ભારત’ વાંચ્યું. મને યાદ છે કે તે પુસ્તકનું પહેલું વાક્ય હતું – ‘દર પાંચમાંથી એક વ્યક્તિ ભારતીય છે. ભારત એક સમૃદ્ધ દેશ છે છતાં જ્યાં ઘણા ગરીબ લોકો રહે છે.
ડૉ. સિંહે કહ્યું હતું કે, ‘હું સમજવા માગતો હતો કે ભારત આટલો ગરીબ દેશ કેમ છે? અહીં આટલી ગરીબી કેમ છે? આ જિજ્ઞાસાઓએ મને અર્થશાસ્ત્રના અભ્યાસ તરફ આકર્ષ્યો.
સરકારી કચેરી અંગે મનમોહનનો અભિપ્રાય
જ્યારે મનમોહન સિંહને ઈન્ટરવ્યુમાં કહેવામાં આવ્યું હતું કે હવે જ્યારે તેઓ વડાપ્રધાન બની ગયા છે ત્યારે તેમની પાસે ઈતિહાસ બદલવાની શક્તિ છે. તેના જવાબમાં ડૉ. સિંહે કહ્યું, ‘આ પદ માટે મોટી તક છે. હું હંમેશા માનતો આવ્યો છું કે સરકારી કચેરી એ જાહેર ખર્ચે મેળવેલ ખાનગી શિક્ષણ છે.
મનમોહન સિંહ પોતાને ભાગ્યશાળી માનતા હતા
પોતાની યોગ્યતાના આધારે મનમોહન સિંહે બ્રિટનની ટોચની યુનિવર્સિટી ઓક્સફર્ડ યુનિવર્સિટી અને કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટીમાંથી અભ્યાસ કર્યો હતો. પરંતુ તેણે કહ્યું, ‘મારા પરિવાર પાસે એટલા પૈસા નહોતા કે મને આ સ્થળોએ ભણવા મોકલી શકે. શિષ્યવૃત્તિના કારણે જ હું અહીં સુધી પહોંચી શક્યો. પરંતુ આ માટે માત્ર મેરિટ પૂરતું નથી. હું મારી જાતને ખૂબ નસીબદાર માનું છું, કારણ કે દરેકને આ તકો મળતી નથી.