સિડની, 3 જાન્યુઆરી (વાર્તાલાપ) આપણે કોણ છીએ અને આપણી સામાજિક સ્થિતિને નિર્ધારિત કરવામાં આપણા વાળ અને નખ હંમેશા મહત્વની ભૂમિકા ભજવે છે. વાળ અને નખનું મહત્વ એ હકીકત પરથી પણ સમજી શકાય છે કે કોવિડ લોકડાઉન દરમિયાન ઘણા લોકોએ તેમના હેરડ્રેસર અને નેઇલ આર્ટિસ્ટની કુશળતાની પ્રશંસા કરી. ટેલર સ્વિફ્ટે પણ ખુલાસો કર્યો કે તેણે લોકડાઉન દરમિયાન પોતાના વાળ જાતે જ કાપી નાખ્યા.
જરા કલ્પના કરો કે જો અમારા વાળ અને નખની માવજત કરવી અમારા માટે ખૂબ મુશ્કેલ બની જાય અને અમે તેને છોડી દેવાનું નક્કી કર્યું તો શું થશે. શું આપણા વાળ અને નખ વધતા રહેશે? જવાબ હા છે. આપણા માથા પરના વાળ દર મહિને સરેરાશ એક સેન્ટીમીટર વધે છે, જ્યારે આપણા નખ સરેરાશ માત્ર 3 મિલીમીટરથી વધુ વધે છે.
અનચેક કર્યા વિના, અમારા વાળ અને નખ પ્રભાવશાળી લંબાઈ સુધી વધી શકે છે.
યુક્રેનિયન રેપુંઝેલ તરીકે ઓળખાતી આલિયા નાસિરોવાએ જીવિત મહિલાના સૌથી લાંબા વાળનો વર્લ્ડ રેકોર્ડ નોંધાવ્યો છે. તેના વાળની લંબાઈ 257.33 સે.મી.
નખના રેકોર્ડની વાત કરવામાં આવે તો તે અમેરિકાની ડાયના આર્મસ્ટ્રોંગના નામે છે જેમના નખ 1,306.58 સેમી લાંબા છે.
મોટાભાગના લોકો નિયમિતપણે તેમના વાળ અને નખ કાપતા હોય છે. અહીં રસપ્રદ પ્રશ્ન એ છે કે કેટલાક લોકોના વાળ અને નખ કેમ ઝડપથી વધે છે? મને કહો, તેઓ શેના બનેલા છે?
વાળ અને નખ મોટાભાગે કેરાટિનથી બનેલા હોય છે. બંને ત્વચાની નીચે જોવા મળતા મેટ્રિક્સ કોષોના વિભાજનથી વધે છે.
નેઇલ મેટ્રિક્સ કોષો નેઇલના પાયા પર ત્વચાની નીચે આવેલા છે. આ કોષો વિભાજીત થાય છે અને જૂના કોષોને આગળ ધકેલે છે. જેમ જેમ તેઓ વધે છે, નખ વિસ્તરે છે. સમૃદ્ધ રક્ત પુરવઠાને કારણે નખની નીચેનો સપાટ વિસ્તાર ગુલાબી દેખાય છે.
વાળ માત્ર મેટ્રિક્સ કોષોમાંથી જ ઉગે છે. જ્યારે વાળ વધવા લાગે છે, ત્યારે તેનો દૃશ્યમાન ભાગ શાફ્ટ બનાવે છે. આ શાફ્ટ મૂળમાંથી વધે છે જે ત્વચાની નીચે કોથળીમાં લપેટાયેલ હોય છે જેને હેર ફોલિકલ કહેવાય છે. આ કોથળીમાં ચેતા પુરવઠો છે, તે અહીં છે કે ત્યાં તેલ ગ્રંથીઓ છે જે વાળને લુબ્રિકેટ કરે છે. અહીં એક નાનકડો સ્નાયુ છે જે ઠંડા હોય ત્યારે વાળ ઉભા થઈ જાય છે.
વાળના ફોલિકલના પાયામાં વાળનો બલ્બ હોય છે, જેમાંથી સૌથી અગ્રણી વાળ પેપિલા છે જે ફોલિકલને લોહીનો પુરવઠો પૂરો પાડે છે. પેપિલાની નજીકના મેટ્રિક્સ કોષો નવા વાળના કોષો બનાવવા માટે વિભાજિત થાય છે, જે પછી વાળની શાફ્ટ બનાવવા માટે સખત બને છે. જેમ જેમ નવા વાળના કોષો બને છે તેમ તેમ વાળ ત્વચામાંથી ઉપર આવે છે અને વધે છે.
વાળના વિકાસના ચક્રને નિયંત્રિત કરવામાં પેપિલા પણ અભિન્ન ભૂમિકા ભજવે છે. આ સ્ટેમ કોશિકાઓને ફોલિકલના પાયા પર જવા અને વાળ મેટ્રિક્સ બનાવવા માટે સંકેતો મોકલે છે. મેટ્રિક્સ કોશિકાઓ પછી વિભાજન અને વિકાસના નવા તબક્કા શરૂ કરવા માટે સંકેતો મેળવે છે.
નખથી વિપરીત, આપણા વાળ ચક્રમાં વધે છે
વૈજ્ઞાનિકોએ વાળના વિકાસના ચાર તબક્કા ઓળખ્યા છે. પ્રથમ એનાજેન અથવા વૃદ્ધિનો તબક્કો છે, જે બે થી આઠ વર્ષ સુધી ચાલે છે. બીજો તબક્કો કેટેજેન અથવા સંક્રમણનો તબક્કો છે. આ સમયગાળા દરમિયાન વાળનો વિકાસ ધીમો પડી જાય છે. આ સમયગાળો લગભગ બે અઠવાડિયા સુધી ચાલ્યો. ત્રીજા તબક્કામાં, ટેલોજન અથવા આરામના તબક્કામાં, વાળ વધતા નથી અને તેની અવધિ લગભગ ત્રણ મહિના સુધી ચાલે છે. વાળના વિકાસનો છેલ્લો તબક્કો એ એક્ઝોજેનસ અથવા શેડિંગ સ્ટેજ છે. આ સમયગાળા દરમિયાન, કોઈ વૃદ્ધિ થતી નથી, તેના બદલે વાળ ખરી જાય છે અને તેના સ્થાને એ જ વાળના ફોલિકલમાંથી નવા વાળ ઉગે છે.
આ પ્રક્રિયા ફરી શરૂ થાય છે. દરેક વાળના ફોલિકલ તેના જીવનકાળમાં 10-30 વખત આ ચક્રમાંથી પસાર થાય છે.
જો આપણા બધા વાળના ફોલિકલ્સ એક જ દરે વધે છે અને તે જ સમયે સમાન તબક્કામાં પ્રવેશ કરે છે, તો એક સમય એવો આવશે જ્યારે વ્યક્તિ ટાલ પડી જશે. જો કે આ સામાન્ય રીતે થતું નથી. કોઈપણ સમયે, દસમાંથી માત્ર એક વાળ ટેલોજન એટલે કે આરામના તબક્કામાં હોય છે.
સરેરાશ, એક વ્યક્તિના માથા પર 100,000 થી વધુ વાળ હોય છે અને વધતી પ્રક્રિયા ચાલુ રહે છે. આપણે દરરોજ લગભગ 100-150 વાળ ખરીએ છીએ. ક્યારેક આ પ્રક્રિયા અસંતુલિત પણ બની જાય છે.
વાળ વૃદ્ધિની ગતિને શું અસર કરે છે?
આમાં જીનેટીક્સ સૌથી મહત્વનું પરિબળ છે. વાળ વૃદ્ધિ દર વ્યક્તિઓ વચ્ચે અલગ અલગ હોય છે, પરંતુ પરિવારના સભ્યોમાં સમાન હોય છે.
નખ પણ આનુવંશિકતાથી પ્રભાવિત હોય છે, કારણ કે ભાઈ-બહેન, ખાસ કરીને સરખા જોડિયા, નખનો વિકાસ દર સમાન હોય છે. પરંતુ અન્ય અસરો પણ છે.
તંદુરસ્ત લોકોમાં પણ ઉંમર વાળ અને નખની વૃદ્ધિમાં તફાવત બનાવે છે. ધીમી ચયાપચય અને કોષ વિભાજનને કારણે યુવાન લોકોમાં સામાન્ય રીતે ઝડપી વૃદ્ધિ દર હોય છે.
હોર્મોનલ ફેરફારો અસર કરી શકે છે. ગર્ભાવસ્થા ઘણીવાર વાળ અને નખના વિકાસ દરને ઝડપી બનાવે છે, જ્યારે મેનોપોઝ અને સ્ટ્રેસ હોર્મોન કોર્ટિસોલનું ઉચ્ચ સ્તર વૃદ્ધિ દરને ધીમો કરી શકે છે. પોષણ વાળ અને નખની શક્તિ અને વૃદ્ધિ દરમાં પણ ફેરફાર કરે છે.
વાળ અને નખ મોટાભાગે કેરાટિનથી બનેલા હોય છે, તેમાં પાણી, ચરબી અને વિવિધ ખનિજો પણ હોય છે. જેમ જેમ વાળ અને નખ વધે છે, આ ખનિજોને બદલવાની જરૂર છે. તેથી, વાળ અને નખને ટેકો આપવા માટે પૂરતા પોષક તત્વો સાથેનો સંતુલિત આહાર તેમના સ્વાસ્થ્યને જાળવવા માટે જરૂરી છે.
પોષક તત્ત્વોની ઉણપ વાળ ખરવા અને નખ તૂટવા માટે ફાળો આપી શકે છે, તેમના વૃદ્ધિ ચક્રને વિક્ષેપિત કરીને અથવા તેમની રચનાને નબળી બનાવી શકે છે. ઉદાહરણ તરીકે, આયર્ન અને ઝિંકની ઉણપ વાળ ખરવા અને બરડ નખ તરફ દોરી જાય છે.
મૃત્યુ પછી વાળ અને નખ વધતા નથી
લાંબા સમયથી એવી માન્યતા છે કે મૃત્યુ પછી પણ વાળ અને નખ વધતા રહે છે.
તે બિલકુલ એવું નથી. મૃત્યુ પછી, શરીરમાં પાણીની અછતને કારણે, ત્વચા સંકોચાઈ જાય છે, જેના કારણે વાળ અને નખ લાંબા દેખાવા લાગે છે.
ડૉક્ટરો આ વાત સારી રીતે જાણે છે. કેટલાક લોકો આ અસર ઘટાડવા માટે મૃતકની આંગળીઓમાં ટિશ્યુ ફિલરનું ઇન્જેક્શન લગાવે છે.
કેસ ગમે તે હોય, એ વાત ચોક્કસ છે કે આપણા વાળ અને નખની સંભાળ રાખવાનું કામ ક્યારેય ખતમ થવાનું નથી. આપણે રહીએ કે ના રહીએ.