Past PM Memorial : પૂર્વ વડાપ્રધાન મનમોહન સિંહના અવસાન બાદ તેમની સમાધિ અને સ્મારકને લઈને રાજકીય વિવાદ ગરમ થઈ ગયો છે. મનમોહનનું ગુરુવારે અવસાન થયું હતું અને શનિવારે રાજ્ય સન્માન સાથે અંતિમ વિદાય આપવામાં આવી હતી. તેમના અંતિમ સંસ્કાર નિગમબોધ ઘાટ ખાતે કરવામાં આવ્યા હતા. જેનો કોંગ્રેસે ઉગ્ર વિરોધ કર્યો હતો. કોંગ્રેસે માંગ કરી હતી કે પૂર્વ પીએમના અંતિમ સંસ્કાર તે જ જગ્યાએ કરવામાં આવે જ્યાં તેમની યાદમાં સમાધિ બની શકે. કેન્દ્ર સરકારે સમાધિ માટે અલગ જગ્યા આપવાનો નિર્ણય કર્યો છે, પરંતુ તેમ છતાં કોંગ્રેસ જ હુમલાખોર છે. દરમિયાન, 2013ના એક પ્રસ્તાવ પર ચર્ચા થઈ રહી છે જે ખુદ મનમોહન સિંહ સરકાર લાવી હતી.. તેના વિશે સમજવું જરૂરી છે.અન્યથા કેટલી જગ્યા VVIP સ્મારકના પગલે રોકાઈ શકે છે ?
2013માં યુપીએ સરકારનો સમાધિ સ્થળ પ્રસ્તાવ
હકીકતમાં, 2013 માં, મનમોહન સિંહની આગેવાની હેઠળની યુપીએ સરકારે રાજઘાટની નજીક અલગ સમાધિઓના નિર્માણ પર પ્રતિબંધ મૂકવાનો નિર્ણય કર્યો હતો. આ નિર્ણય હેઠળ, તમામ VVIP સમાધિઓ માટે એક કોમન સાઇટ નેશનલ મેમોરિયલનો પ્રસ્તાવ પસાર કરવામાં આવ્યો હતો. જગ્યાના અભાવ અને સંસાધનોના વધુ સારા ઉપયોગને કારણે યુપીએ સરકારે આ નિર્ણયને યોગ્ય ઠેરવ્યો હતો. એવું કહેવામાં આવ્યું હતું કે અહીં તમામ વીવીઆઈપી માટે એક સ્મારક બનાવવામાં આવશે.
આ પ્રસ્તાવ પછી શું થયું?
થયું એવું કે આ નીતિના અમલ પછી રાજઘાટ સંકુલની આસપાસ નવા સમાધિઓ બનાવવાની પરંપરા સમાપ્ત થઈ ગઈ. તેના બદલે, તમામ વીવીઆઈપી સમાધિઓ માટે માત્ર રાષ્ટ્રીય સ્મારકનો ઉપયોગ કરવાનો નિયમ બનાવવામાં આવ્યો હતો. આ જગ્યા પર પૂર્વ વડાપ્રધાન અટલ બિહારી વાજપેયીની સમાધિ પણ બનાવવામાં આવી છે. કોંગ્રેસે હવે સવાલ ઉઠાવ્યો છે કે જો આ નિયમ પહેલાથી જ છે તો મનમોહનના અંતિમ સંસ્કાર નિગમબોધ ઘાટ પર કેમ કરવામાં આવ્યા?
તો પછી હંગામો શા માટે?
એ વાત સાચી છે કે કોંગ્રેસે કેન્દ્ર સરકાર પાસે માંગ કરી હતી કે મનમોહનના અંતિમ સંસ્કાર ત્યાં જ કરવામાં આવે જ્યાં તેમનું સ્મારક બનાવવામાં આવે. આવું ન થઈ શક્યું. એટલા માટે વિરોધ પક્ષો કેન્દ્ર સરકારને ઘેરી રહ્યા છે કે નિગમબોધ ઘાટ પર તેમના અંતિમ સંસ્કાર શા માટે કરવામાં આવ્યા. કોંગ્રેસે તેને શીખ સમુદાયના પ્રથમ વડાપ્રધાનના સન્માનનું અપમાન ગણાવ્યું હતું. કોંગ્રેસ અધ્યક્ષ મલ્લિકાર્જુન ખડગેએ વડાપ્રધાન મોદીને પત્ર લખીને આ અંગે વાંધો ઉઠાવ્યો હતો અને સમાધિ સ્થળ માટે યોગ્ય જગ્યાની માંગણી કરી હતી. હાલમાં ગૃહ મંત્રાલયે આ અંગે પ્રતિક્રિયા આપતાં સ્પષ્ટતા કરી હતી કે સમાધિ માટે યોગ્ય સ્થળ નક્કી કરવા અને ટ્રસ્ટની રચનાની પ્રક્રિયામાં સમય લાગશે,
પૂર્વ વડાપ્રધાનોની કબરો, શું છે પરંપરા..
ભારતમાં પૂર્વ વડાપ્રધાનોની સમાધિ રાખવાની પરંપરા લાંબા સમયથી ચાલી આવે છે. જવાહરલાલ નેહરુની સમાધિ શાંતિવન, ઈન્દિરા ગાંધીનું શક્તિ સ્થાન અને રાજીવ ગાંધીની વીર ભૂમિ આ પરંપરાના મુખ્ય ઉદાહરણો છે. આ પરંપરાને અનુસરીને, સામાન્ય રીતે અંતિમ સંસ્કારના સ્થળે સમાધિઓ બનાવવામાં આવે છે.
સમાધિઓના નિર્માણની નીતિ
ભૂતપૂર્વ વડા પ્રધાનોની સમાધિના નિર્માણ અને જાળવણીની જવાબદારી કેન્દ્ર સરકારની છે. જો કે આ માટે કોઈ ખાસ નિયમ નથી, પરંતુ આ નિર્ણય તેમની રાષ્ટ્રીય ભૂમિકા, ઐતિહાસિક યોગદાન અને જનતાના મનમાં તેમની પ્રતિષ્ઠાના આધારે લેવામાં આવે છે. આ અંતર્ગત સ્મારકો અને સમાધિઓના નિર્માણ માટે વિશેષ બજેટ ફાળવવામાં આવે છે.
રાષ્ટ્રીય સ્મારક અને રાજઘાટ
રાજઘાટ સંકુલમાં અને તેની આસપાસની સમાધિઓમાં મહાત્મા ગાંધી, નેહરુ, ઈન્દિરા ગાંધી અને અન્ય અગ્રણી નેતાઓની સમાધિઓનો સમાવેશ થાય છે. પરંતુ 2013 પછી, રાષ્ટ્રીય સ્મારકનો ઉપયોગ વીવીઆઈપી સમાધિઓ માટે થવા લાગ્યો. જ્યારથી યુપીએ સરકાર આ નિયમ લાવી છે, ત્યારથી અહીંયા જ્યાની ઝૈલ સિંહ, અટલ બિહારી વાજપેયી અને અન્ય અગ્રણી નેતાઓની સમાધિઓ બનાવવામાં આવી છે