નવી દિલ્હી, 27 ડિસેમ્બર: સંયમિત અને શાંત સ્વભાવના નેતા, ભૂતપૂર્વ વડા પ્રધાન મનમોહન સિંહને ઉર્દૂ કવિતામાં ઊંડો રસ હતો અને લોકસભામાં ભારતીય જનતા પાર્ટી (ભાજપ)ના નેતા સુષ્મા સ્વરાજ સાથેની તેમની કાવ્યાત્મક આદાનપ્રદાન સામાજિક પર સૌથી વધુ જોવામાં આવી હતી. તે લોકપ્રિય સંસદીય ચર્ચાઓમાં સામેલ છે.
2011માં સંસદમાં ભારે ચર્ચા દરમિયાન, લોકસભામાં વિરોધ પક્ષના નેતા સુષ્માએ ભ્રષ્ટાચારના આરોપોથી ઘેરાયેલી વડાપ્રધાન સિંહના નેતૃત્વવાળી સરકારને નિશાન બનાવવા માટે વારાણસીમાં જન્મેલા કવિ શહાબ જાફરીના ‘શેર’નો ઉપયોગ કર્યો હતો.
તેમણે ચર્ચા દરમિયાન આ યુગલ વાંચ્યું, કહ્યું:
“આ કે તે વિશે વાત કરશો નહીં.
મને કહો કે કાફલો કેમ લૂંટાયો;
અમને અમારા સ્વજનોની ચિંતા નથી, તમારી રાહબરીની ચિંતા છે.
સુષ્માના કપલનો કઠોર રીતે જવાબ આપવાને બદલે સિંહે ખૂબ જ નમ્રતાથી અલ્લામા ઈકબાલનું ગીત શાંત સ્વરમાં વાંચ્યું, જેનાથી ગૃહમાં સર્જાયેલા તમામ તણાવનો અંત આવ્યો.
તેણે સિંહને કહ્યું:
“હું કબૂલ કરું છું કે હું તમારી બહેનને લાયક નથી.
તમે મારો શોખ જુઓ, મારી રાહ જુઓ.
સાહિત્યમાં રસ ધરાવતા બંને નેતાઓ 2013માં રાષ્ટ્રપતિના અભિભાષણ પર આભાર પ્રસ્તાવ પર ચર્ચા દરમિયાન ફરી એકવાર સામસામે આવ્યા હતા.
સિંઘે તેમના પ્રથમ લક્ષ્ય તરીકે મિર્ઝા ગાલિબની જોડી પસંદ કરી.
તેણે કહ્યું:
“અમે તેમની પાસેથી વફાદારીની અપેક્ષા રાખીએ છીએ.
જેઓ જાણતા નથી કે વફાદારી શું છે.
સ્વરાજે, તેની અજોડ શૈલીમાં, બશીર બદ્ર દ્વારા વધુ સમકાલીન યુગલ પસંદ કરીને અને કહ્યું:
“કોઈક મજબૂરી હશે,
તેના જેવો બેવફા કોઈ નથી.”
જ્યારે પત્રકારોએ સિંઘને તેમની સરકાર પરના ભ્રષ્ટાચારના આરોપો વિશે પ્રશ્નો પૂછ્યા, ત્યારે તેમણે સમાન કાવ્યાત્મક રીતે જવાબ આપ્યો.
તેણે કહ્યું:
“મારું મૌન હજારો જવાબો કરતા સારું છે,
જે અનેક પ્રશ્નોના સન્માનને આવરી લે છે.
ભારતના આર્થિક સુધારાના પિતા અને રાજનીતિની મુશ્કેલ દુનિયામાં સર્વસંમતિ નિર્માતા ડૉ. સિંઘનું ગુરુવારે મોડી રાત્રે દિલ્હીમાં ઓલ ઈન્ડિયા ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ મેડિકલ સાયન્સ (AIIMS)માં અવસાન થયું. તેઓ 92 વર્ષના હતા.