કાઠમંડુ, 30 ડિસેમ્બર (ભાષા) વર્ષ 2024માં નેપાળની રાજનીતિમાં ઉથલપાથલનો સમય ચાલુ રહ્યો. દેશમાં ગઠબંધનના સમીકરણો ફરી એકવાર બદલાઈ ગયા, જ્યારે ચીન તરફી ગણાતી સરકાર સત્તામાં આવી, જેના પર ભારતે સતર્ક નજર રાખી.
ના. પી. શર્મા ઓલી (72) ચોથી વખત નેપાળના વડા પ્રધાન બન્યા અને દેશને રાજકીય સ્થિરતા પ્રદાન કરવાના મુશ્કેલ પડકારનો સામનો કરતી નવી ગઠબંધન સરકારના અગ્રણી ચહેરા તરીકે ઉભરી આવ્યા.
જુલાઈમાં, ઓલીની નેપાળ કમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી (યુનિફાઈડ-માર્ક્સિસ્ટ) એ શેર બહાદુર દેઉબાની આગેવાની હેઠળની સૌથી મોટી પાર્ટી સાથે સત્તાની વહેંચણીનો નવો સોદો કર્યા પછી 69 વર્ષીય પુષ્પ કમલ દહલ ‘પ્રચંડ’ વિશ્વાસ મત ગુમાવ્યો હતો સરકાર તરફથી સમર્થન. આ કરાર હેઠળ ઓલી 20 મહિના પછી નેપાળી કોંગ્રેસના નેતા દેઉબાને સત્તા સોંપશે.
જાન્યુઆરીમાં વર્ષની શરૂઆતમાં વિદેશ મંત્રી એસ. જયશંકરની નેપાળ મુલાકાત અને વર્ષના અંતમાં નેપાળના વિદેશ મંત્રી અર્જુ રાણા દેઉબા ભારતની મુલાકાતે આવ્યા હતા.
ભારતીય વિદેશ સચિવ વિક્રમ મિસ્રી સાથેની મુલાકાતના એક સપ્તાહ બાદ રાણા પણ ભારતની મુલાકાતે આવ્યા હતા, જેમ કે વેપાર, પર્યટન, કનેક્ટિવિટી, જળ સંસાધનો, ઉર્જા, આપત્તિ વ્યવસ્થાપન, કૃષિ અને સંરક્ષણ જેવા ક્ષેત્રોમાં સહકારની ચર્ચા કરવા માટે નેપાળ પહોંચ્યા હતા.
તેમની મુલાકાત દરમિયાન, જયશંકરે જાહેરાત કરી હતી કે ભારત નેપાળમાં ભૂકંપગ્રસ્ત સ્થળો પર પુનઃનિર્માણ કાર્ય માટે રૂ. 10 બિલિયન (લગભગ US$75 મિલિયન)ની ગ્રાન્ટ આપશે.
ભારતે હાઈ ઈમ્પેક્ટ કોમ્યુનિટી ડેવલપમેન્ટ પ્રોજેક્ટ (એચઆઈસીડીપી) કરાર હેઠળ નેપાળના દૂરના વિસ્તારોમાં આરોગ્ય અને શિક્ષણમાં ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર પ્રોજેક્ટ્સને નાણાં આપવાનું ચાલુ રાખ્યું.
હિમાલયમાંથી નીકળતી અનેક નદીઓના આશીર્વાદ ધરાવતા નેપાળે આગામી 10 વર્ષમાં 10,000 મેગાવોટ વીજળીની નિકાસ કરવા માટે ભારત સાથે કરાર કર્યા છે. ઓક્ટોબરમાં નેપાળ, ભારત અને બાંગ્લાદેશે ભારતીય ટ્રાન્સમિશન લાઇન દ્વારા બાંગ્લાદેશને વીજળીની નિકાસ કરવા માટે ત્રિપક્ષીય કરાર પર હસ્તાક્ષર કર્યા હતા.
લિપુલેખ, લિમ્પિયાધુરા અને કાલાપાની વિસ્તારોને તેની સરહદોમાં દર્શાવતા વિવાદાસ્પદ નકશાના અનાવરણના ચાર વર્ષ પછી, કાઠમંડુએ જાહેરાત કરી છે કે 100 રૂપિયાની નવી નોટ આ ફેરફારોને પ્રતિબિંબિત કરશે. ભારત પહેલા જ નેપાળના નકશાના સંશોધનને ‘અસ્વીકાર્ય’ ગણાવી ચૂક્યું છે.
વિડંબના એ છે કે નવી નોટો છાપવાનો કોન્ટ્રાક્ટ ચીનની એક કંપનીને આપવામાં આવ્યો છે.
ચીન અને નેપાળે તેમના પરંપરાગત બોર્ડર ટ્રેડિંગ પોઈન્ટ મે મહિનામાં ફરીથી ખોલ્યા હતા. આના બે મહિના પહેલા તત્કાલિન નાયબ વડાપ્રધાન નારાયણ કાઝી શ્રેષ્ઠે તિબેટની મુલાકાત લીધી હતી અને ચીનને પણ આવું કરવા વિનંતી કરી હતી.
ઓલીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું છે કે તેમનો દેશ ભારત અને ચીન બંને સાથે “સંતુલિત” રીતે મૈત્રીપૂર્ણ સંબંધો જાળવી રાખે છે. તેમણે કહ્યું કે પડોશીઓ વચ્ચે પ્રસંગોપાત સમસ્યાઓ “કુદરતી” છે અને “ખુલ્લા સંવાદ” દ્વારા ઉકેલી શકાય છે.
તેમણે ચાર્જ સંભાળ્યા પછી નેપાળના વડા પ્રધાનોએ ભારતને પડોશમાં તેમનું પ્રથમ સ્થળ બનાવવાની સામાન્ય પ્રથા તોડી અને ડિસેમ્બરમાં ચીનની મુલાકાત લીધી. દાયકાઓથી ચાલી આવતી આ પ્રથામાં એકમાત્ર અપવાદ 2008માં પુષ્પ કમલ દહલ ‘પ્રચંડ’ છે.
ઓલીની મુલાકાત દરમિયાન, ચીનના રાષ્ટ્રપતિ શી જિનપિંગે નેપાળને 500 મિલિયન RMB (ચાઈનીઝ ચલણ રેનમિન્બી અથવા યુઆન) ગ્રાન્ટની જાહેરાત કરી હતી અને તેમની વ્યૂહાત્મક ભાગીદારીને આગળ વધારવાના પ્રયાસોનું વચન આપ્યું હતું. નેપાળ અને ચીને બેલ્ટ એન્ડ રોડ ઇનિશિયેટિવ (BRI) સહકાર માળખા સહિત 10 કરારો પર હસ્તાક્ષર કર્યા.
નેપાળ 2017 થી ચીન દ્વારા શરૂ કરાયેલ મેગા કનેક્ટિવિટી પ્રોગ્રામ ‘BRI’ નો ભાગ છે, પરંતુ હજી સુધી કોઈ પ્રોજેક્ટ ખરેખર અમલમાં આવ્યો નથી. ભારત BRI વિશે ચિંતિત છે, જેને ઘણીવાર ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર બનાવવા માટેના રોકાણો સાથે ચીનના વૈશ્વિક પ્રભાવને આગળ વધારવાના સાધન તરીકે જોવામાં આવે છે.
22 જાન્યુઆરીએ અયોધ્યાના રામ મંદિરમાં ભગવાન રામના બાળ સ્વરૂપની મૂર્તિના અભિષેકની ઉજવણી નેપાળના જનકપુરમાં પણ કરવામાં આવી હતી, જે દેવી સીતાનું જન્મસ્થળ માનવામાં આવે છે.
આ વર્ષે પણ નેપાળની હિમાલયની મુખ્ય સમસ્યાઓ – પૂર અને ધરતીકંપથી અસ્પૃશ્ય ન હતું.
જ્યારે શેરપાઓ સહિત 291 વિદેશીઓ અને 473 નેપાળીઓ 8,849-મીટર ઊંચા શિખર પર પહોંચ્યા ત્યારે માઉન્ટ એવરેસ્ટે વૈશ્વિક ધ્યાન આકર્ષિત કર્યું.
નેપાળના અનુભવી પર્વતારોહક, 55 વર્ષીય કામી રીતા શેરપાએ મે મહિનામાં 30મી વખત વિશ્વના સૌથી ઊંચા શિખર પર ચડીને ઈતિહાસ રચ્યો હતો. પૂર્ણિમા શ્રેષ્ઠ એ જ ક્લાઇમ્બિંગ સિઝનમાં ત્રણ વખત એવરેસ્ટ પર ચઢનાર પ્રથમ વ્યક્તિ બની હતી, જ્યારે અન્ય નેપાળી, ફુન્જો લામા, 14 કલાક 31 મિનિટમાં શિખર સર કરીને સૌથી ઝડપી ક્લાઇમ્બર બન્યા હતા.
એવરેસ્ટ પર ચઢવાની રેસ પર્યાવરણની દૃષ્ટિએ સંવેદનશીલ આ પ્રદેશ માટે પોતાની સમસ્યાઓ ઊભી કરે છે. સેનાએ આ વિસ્તારમાંથી 11,000 કિલો કચરો હટાવવા માટે બે મહિનાનું ઓપરેશન શરૂ કર્યું હતું. તે પર્વત ઢોળાવ પર મૃત્યુ પામેલા પાંચ પર્વતારોહકોના મૃતદેહોને પણ નીચે લાવ્યા હતા.
નેપાળ પોતાની જાતને LGBTQ તરફી ગંતવ્ય તરીકે સ્થાન આપી રહ્યું છે અને તેણે “પિંક ટુરિઝમ” ને પ્રોત્સાહન આપતા કાર્યક્રમોનું આયોજન કર્યું છે. 33 વર્ષીય અંજુ દેવી શ્રેષ્ઠા અને 33 વર્ષીય સુપ્રિતા ગુરુંગ સ્થાનિક મ્યુનિસિપાલિટી સાથે તેમના લગ્નની નોંધણી કરાવનાર પ્રથમ લેસ્બિયન નેપાળી યુગલ બન્યા છે.